Przypadkowo zupełnie dowiedziałam się, że Szanowny Pan otrzymał od kogoś wiadomość o moim synu, Krzysztofie. Wobec tego, że nie wiem o nim nic od sierpnia, błagam Sz. Pana o napisanie do mnie kilku słów. […] Czy mam Sz. Panu mówić o tym, co dzieje się ze mną?, co przeżywam? Takiego piekła nie życzyłabym najgorszemu z ludzi! […]. Wersje, które dochodzą do mnie, są bardzo różnorodne. Przerzucam się z krańcowej rozpaczy do byle jakiej nadziei. Pan jest ojcem, chyba Pan to zrozumie

– pisała w liście do Jarosława Iwaszkiewicza, 5 kwietnia 1945 roku, Stefania Baczyńska.

Zniszczony pałac Blanka przy ul. Senatorskiej w Warszawie, ok. 1945–1946, fot. Stefan Rassalski, Narodowe Archiwum Cyfrowe

Matka poety długo nie wierzyła, nie chciała uwierzyć w śmierć syna. Jerzemu Andrzejewskiemu wyrzucała, iż zadedykował swoją książkę „pamięci Krzysztofa” – „dlaczego nie chce Pan wierzyć ze mną, że może go odnajdziemy? Zdarzają się podobno takie cuda. Dlaczego miałoby mi być odjęte wszystko – a pozostawione – życie. […] Czytając wiersz po wierszu, wżywając się po raz nie wiem który w każdą myśl, w każdy zaród myśli nie wypowiedzianej – ukrytej – czułam go tak mocno przy sobie i tak podziwiałam! – Jakaż jestem mała, żadna, wobec tego, co czuł, co przeżywał i przeczuwał. A już kiedy przychodzą myśli o tym, że jeżeli zginął… to jak? jak? a tu nic nie wiem. Szukam, szperam, piszę i nigdzie nic nie widzę. Nie pamiętam, czy pisałam do Pana o tej ostatniej wiadomości, którą zdobyłam w styczniu, że ze Starego Miasta wyszedł zdrów i cały. To jest wiadomość pewna, urywa się jednak. […]” (list z 25 III 1946).

Krzysztof Kamil Baczyński z matką i żoną, Warszawa, czerwiec 1942

Czekanie, rozpacz i nadzieja. Jeszcze nie odnaleziono ciała Baczyńskiego w grobie powstańczym na dziedzińcu zniszczonego Ratusza. Ekshumacja, rozpoznanie – po medaliku ze św. Krzysztofem na szyi – syna i pogrzeb na Powązkach odbędą się w styczniu 1947 roku. W odpowiedzi na starania złożenia syna w kwaterze żołnierskiej Stefania Baczyńska zdecydowała: „Tam grób jego, gdzie i Basia pochowana”.

Tylko dzięki desperacji matki w 1947 roku ukazało się pierwsze powojenne wydanie poezji Baczyńskiego – Śpiew z pożogi. W liście do Kazimierza Wyki, z 28 grudnia 1945 roku, pisała: „Mam wszystko przygotowane. Mam odpisy. Mam zatwierdzenie cenzury, mam przyznanie pozwolenia druku i obietnicę, że jeśli tom będzie w większej objętości – to będzie to sprawa kilku dni – zdobycie drugiego pozwolenia. Mam nawet obiecany papier lub pozwolenie na sprowadzenie papieru. Nie mam tylko dla mnie rzeczy najważniejszej: bezcennej rady w wyborze wierszy i wstępu, który mi Szanowny i Drogi Pan i Jerzy Andrzejewski obiecali. Co mam robić dalej? […] nie ma dla mnie nic więcej ważnego i drogiego jak oddanie ludziom wierszy syna, przecież nie dla siebie je pisał. Wiem, jaki los będzie ich, kiedy się skończę i nie dopilnuję sprawy”.

Zamiast wstępu w tomie przedrukowano „List do Jana Bugaja” Wyki; wspominać ukochanego przyjaciela ciągle było za trudne dla Andrzejewskiego, do niego zaś Stefania pisze:

 

[…] od kilku miesięcy opanowała mnie myśl napisania książki o Krzychu. Może się to Panu wyda zamierzeniem zbyt górnym, borykam się sama z tym pragnieniem, boję się, że nie podołam… i naraz wyczytałam podobny zamiar u Pana. Tak, słusznie Pan mówi, bezwzględnie najtrudniej jest pisać o tym, co się najgłębiej czuje, przede wszystkim musi się to w człowieku przepalić, ułożyć w jakieś skamieniałe warstwy i… wtedy dopiero. (27 VIII 1947)

Okładka Śpiewu z pożogi Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Spółdzielnia Wydawnicza „Wiedza”, Warszawa 1947

W 1948 matka poety ufundowała Fundusz stypendialny im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego (m.in. z wpływów za Śpiew z pożogi) dla „młodych, początkujących pisarzy” – decyzją Komitetu Kwalifikacyjnego, do którego zaprosiła Wykę, Iwaszkiewicza, Andrzejewskiego i Jerzego Turowicza, stypendium otrzymał Tadeusz Różewicz. Autor Niepokoju pisał w lipcu 1948 do Stefanii Baczyńskiej: „jeśli będę w Warszawie, to sprawi mi wielką radość rozmowa z Panią. Chyba jedyną satysfakcją dla pisarza – poety naszego pokolenia, dla tego, który ocalał, będzie jeśli wypowie to, o czym tamci myśleli. […] Kiedy zastanawiam się nad tym, że w naszej literaturze panoszy się raczej negatywny typ konspiratora – albo infantylny – a brak jest pięknego […]. Pokazanie szlachetnego żołnierza – człowieka – poety – przeciwstawienie go dotychczasowej raczej negatywnej ocenie – to chyba najpilniejsza sprawa, a moje największe życzenie”. Do spotkania Różewicza z matką Baczyńskiego doszło prawdopodobnie w styczniu 1949 roku; w jego archiwum zachował się poetycki zapis rozmowy, szkic wiersza pt. Pieta…

Różewicz był pierwszym i jedynym stypendystą Funduszu im. Baczyńskiego. W styczniu 1949 roku do mieszkania Drapczyńskich przyszli po Krzysztofa agenci Urzędu Bezpieczeństwa, sądząc, że żyje i ukrywa się (w pierwszych dniach okupacji 1939 roku do mieszkania Baczyńskich przy Hołówki 3 wkroczyło gestapo w poszukiwaniu Stanisława, by rozprawić się z nim za działalność w okresie plebiscytu na Górnym Śląsku). Aresztowani w 1949 zostali koledzy z „Zośki”; dowódca, Juliusz Bogdan Deczkowski, został skazany na pięć lat (wyrok odbył m.in. w kamieniołomach).

W czerwcu 1949 Stefania pisała do Andrzejewskiego: „Czasami wydaje mi się, że widzę u Pana jakby wyrzeczenie się Jego; czy stał się dla Pana obcym w obecnej rzeczywistości, w której sama nie umiem go jakoś umieścić, choć tyle razy usiłowałam sobie to wyobrazić, czy może odszedł Pan od siebie z tamtych czasów i od takiego, jakim był?… Tak często o tym myślę. I bardzo, bardzo mnie ta myśl boli i żal mi tej Waszej przyjaźni, co się tak szybko przepaliła, że nawet popiół się po niej rozwiał, choć była jak perła czysta i piękna”.

Matka poety, ciężko chora na serce, zmarła 15 maja 1953 roku. Zgodnie z jej ostatnią wolą została pochowana w grobie męża na Powązkach. W testamencie wyraziła także prośbę, aby nie zdejmować jej z szyi łańcuszka z medalikiem św. Krzysztofa.

Tadeusz Różewicz, Pieta – szkic wiersza poświęconego Stefanii Baczyńskiej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Dział Rękopisów