W 1961 roku ukazało się pierwsze wydanie Utworów zebranych Krzysztofa Kamila Baczyńskiego w opracowaniu Kazimierza Wyki i Anieli Kmity-Piorunowej; wszystkie cytaty z wierszy, prozy, komentarzy i listów poety na wystawie „Na imię mi było Krzysztof…” pochodzą z dwutomowej edycji Utworów z roku 1994. Fragmenty wspomnień o Baczyńskim zaczerpnięte zostały z tomu Żołnierz, poeta, czasu kurz… pod redakcją Zbigniewa Wasilewskiego (1979). Publikacja ta ukazała się po raz pierwszy w 1967 roku i – podobnie jak pierwsza edycja poezji – przyczyniła się nie tylko do zwiększenia zainteresowania Baczyńskim, lecz także – budowania jego legendy, która z całą siłą rozbłysła w latach 60. XX wieku. Autor zbioru wspomnień, kolega Krzysztofa i Basi z tajnego kompletu polonistycznego, przybliżył również fenomen „legendy Baczyńskiego” w swojej tak zatytułowanej książce (1996). Pisał: „jako temat poetycki, jako źródło przemyśleń i zapłon wyobraźni, jest ciągle obecny, do dziś. Jego postać i wiersze oddziałują na kolejne pokolenia poetów. Tak życie żywi życie, twórczość przechodzi w twórczość, w mit, czasem we wskazanie, zawsze w memento”.

Poetycki rezonans twórczości Baczyńskiego jest bardzo bogaty i różnorodny, choć nie zawsze dialog z poetą jest przekonujący, jak na przykład w „świecie możliwym” w Białym dniu Wisławy Szymborskiej: „Do pensjonatu w górach jeździłby”…, gdy przypomnimy sobie słowa Stefanii Baczyńskiej w liście do Jerzego Andrzejewskiego i wydarzenia stycznia 1949 roku.

„Twórczość przechodzi w twórczość ”

– niewątpliwie refleksję tę można odnieść do Wierszy wojennych, wyśpiewanych przez Ewę Demarczyk w 1965 roku. Kanoniczne już, wokalne interpretacje artystki w kompozycjach Zygmunta Koniecznego do dzisiaj poruszają prawdą emocji, siłą dramatycznego napięcia – właściwego wrażliwości poety, co genialnie rozumiała Ewa Demarczyk.

Pośród wydarzeń i faktów w „Kronice życia i twórczości” Krzysztofa Kamila, spisanej przez autora Legendy Baczyńskiego, w powojennym porządku chronologicznym po datach, notujących wydania poezji – 1947, 1961, tom wspomnień w 1967, Zbigniew Wasilewski przywołuje od razu rok 1984: „1 października. W Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie odbyło się otwarcie wielkiej wystawy biograficznej Krzysztof Kamil Baczyński, która czynna była do sierpnia roku następnego […]”.

Wernisaż wystawy Baczyński, fot. Stefan Figlarowicz

Wystawa, zorganizowana w 40. rocznicę śmierci poety, zaplanowana do kwietnia 1985, została przedłużona ze względu na ogromne zainteresowanie, rekordową frekwencję, głosy prasy, wreszcie – wpisy do księgi pamiątkowej Muzeum. Była wspólnym dziełem kustosz Jolanty Pol, autorki scenariusza i komisarza (przy współpracy Jacka Chromego i Jakuba Z. Lichańskiego), i artysty plastyka Krzysztofa Burnatowicza, który dokonał również rewelacyjnego wyboru muzyki, wypełniającej ostatnie sale – utwór Ecclesiastes z albumu Steve Wondera The Secret Life of Plants w niepowtarzalny sposób konrapunktował przekaz wystawy. Autorem prac fotograficznych był wybitny artysta, Adam Kaczkowski, także – uczestnik Powstania Warszawskiego. Wśród konsultantów, obok Anieli Kmity-Piorunowej i Juliusza Bogdana Deczkowskiego, był Wiesław Budzyński, autor artykułów o poecie, wkrótce – nieoceniony biograf Baczyńskiego, odkrywający w swoich kolejnych książkach nieznane przestrzenie jego życia i twórczości. Jego publikacje również dla naszej opowieści stanowiły źródło inspiracji.

Wnętrza wystawy Baczyński, fot. Anna Kowalska

Wnętrza wystawy Baczyński, fot. Anna Kowalska

Wnętrza wystawy Baczyński, fot. Anna Kowalska

Wystawa stała się autentycznym wydarzeniem kulturalnym, świadczącym o potrzebie wiedzy i przeżywania literatury pokolenia wojennego, była przecież prezentacją losu całej generacji. Otrzymała Nagrodę I stopnia w konkursie na najciekawsze wydarzenie muzealne 1984 roku. Była przede wszystkim przeżyciem duchowym, czego świadectwem są wpisy publiczności w księdze gości Muzeum Literatury, z których przytaczamy zaledwie kilka:

Opuszczam pomieszczenia Wielkiej Wystawy, poświęconej współtowarzyszom z Bazy Leśnej, głęboko wzruszony. Dzięki Wam, Młodzi Realizatorzy, za jeszcze jedną lekcję historii (dla mnie także) (Stanisław „Świst” Sieradzki, 1 X 1984)

Porażenie, jakiego doznałem po obejrzeniu tej wystawy. Najważniejszą rzeczą jest, aby wynieść z jego życia i tego, co pisał, jak najwięcej i wnieść to wszystko do swojego, bo warto! (absolwent liceum, na maturze pisał o Baczyńskim)

Piękne są te polskie zaduszki…

Wystawa jak nabożeństwo. Można się dużo nauczyć (I Sekretarz Ambasady RFN)

Deeply moved by exhibition on K. K. Baczyński… (Per Waesterberg, prezes International Pen-Club)

Wdzięczni jesteśmy wszystkim organizatorom wystawy za duchowe przeżycia…

Życie jest niczym, jeśli nie podarujemy czegoś własnego ludzkości. (Tym darem może być poezja.) Pomogliście mi dokonać wyboru. Wstępuję w szeregi!

Jestem bardzo, bardzo, do głębi wzruszona (uczennica III klasy Liceum Ogólnokształcącego im. Stefana Batorego w Warszawie)

To bardzo potrzebne, zwłaszcza dziś, kiedy tak trudno myśleć o Polsce, o wolności, o przeszłości.

Wnętrza wystawy Baczyński, fot. Anna Kowalska

Wnętrza wystawy Baczyński, fot. Anna Kowalska

Wnętrza wystawy Baczyński, fot. Anna Kowalska

Wystawa Baczyński w 1984 r. zapoczątkowała kolekcję twórcy Pokolenia w Muzeum Literatury, która jest – wobec spuścizny poety, przechowywanej w Bibliotece Narodowej – drugim najważniejszym zbiorem pod względem liczebności, różnorodności i wartości. Na kolekcję w Muzeum składają się bowiem zarówno spuścizna rękopiśmienna, drobne pamiątki i dokumenty, konspiracyjne publikacje utworów, jak i unikatowy zbiór prac plastycznych poety oraz niepowtarzalny w swym bogactwie zbiór fotografii rodzinnych.

W archiwum rękopiśmiennym autora Wyboru znajdują się przede wszystkim ocalałe, otoczone już legendą, własnoręcznie wykonane przez poetę tomiki – albumy z wierszami, artystycznie zdobione i opatrzone jego ilustracjami oraz dedykacjami dla matki, Stefanii Baczyńskiej. Są to: Przypowieść (1941), Śnieg (1941), 3 Psalmy (1941), [Trzy modlitwy] (1942), 1943. Ponadto: konspiracyjne, maszynopisowe tomiki poetyckie z serii Biblioteki Poetyckiej „Wydawnictwa Sublokatorów Przyszłości”: Zamknięty echem i Dwie miłości (stanowiące debiut poetycki w 1940 roku) oraz tomiki maszynopisowe, również wykonane i zdobione przez poetę: Serce jak obłok (1941), z dedykacją dla matki, Szklany ptak (1941) dedykowany żonie Barbarze, Wybór (1943), wreszcie – własnoręcznie złożony i odbity przez autora egzemplarz nr 1 Modlitwy (1942), z dedykacją dla matki. Teksty poetyckie uzupełniają luźne karty autorskich maszynopisów wierszy: Ballada o szczurach (1940), z dedykacją dla Tadeusza Sołtana, oraz Prezentacja. Poza właściwym archiwum Baczyńskiego w zespole rękopisów okupacyjnej akcji wydawniczej „Wisła” w kolekcji Działu Rękopisów przechowywany jest maszynopis wydawniczy wierszy z tomu Śpiew z pożogi z 1943 roku, z załączoną umową poety, pseud. Jan Bugaj, z nakładcą Zbigniewem Mitznerem.

Zbiór rękopisów Baczyńskiego uzupełniają w pięknym wymiarze przyjaźni z Jerzym Kamilem Weintraubem: tomik rękopiśmienny z wykaligrafowanym i artystycznie ozdobionym przekładem Weintrauba Sielanki pierwszej Wergilego, zaś w archiwum Weintrauba – najpewniej podarowany mu czystopis wiersza O muzie. Przede wszystkim jednak – zeszyt z nieukończoną opowiastką humorystyczną Cudowne przygody pana Pinzla rudego, nieznaną do czasu opracowania archiwum Weintrauba. Rękopis ten był muzealnym odkryciem i rewelacją (publikacja w Bibliotece Muzeum Literatury, tom II, Warszawa 2017). Piękną pamiątką bliskości obu poetów w tej kolekcji są rysunki tuszem Baczyńskiego, naklejane w notesach poetyckich Jerzego Kamila Weintrauba, oraz niezależne prace Baczyńskiego – portreciki, akwarele i rysunki, ilustrujące właściwie poezję przyjaciela. Prace te uzupełnia bogaty zbiór akwarel i grafik poety zgromadzonych w Muzeum Literatury, poczynając od rysunków dziecięcych, a skończywszy na okupacyjnych. Zbiór ten zawiera w sumie prawie 40 akwarel, rysunków tuszem i ołówkiem, ekslibrisów i szkiców. Część z nich datowana jest przed 1939 rokiem (głównie martwe natury i kompozycje), większość pochodzi z czasu wojny. Oddają one, podobnie jak grafiki związane z Weintraubem, atmosferę grozy w obliczu śmierci; są tu również fantastyczne motywy o charakterze baśniowym, charakterystyczne dla twórczości poety w pierwszych latach okupacji.

Archiwum fotografii poety i jego najbliższych zajmuje wyjątkowe miejsce w muzealnej kolekcji Baczyńskiego, jest to bowiem jedyny tak obszerny, bogaty i różnorodny zbiór: blisko 100 unikatowych fotografii od wieku niemowlęcego, poprzez dzieciństwo i lata szkolne, po ostatnie zdjęcia z czasu okupacji (1943–1944). Ponadto: rewelacyjny zbiór prawie 30 fotografii ojca poety, Stanisława Baczyńskiego, wybitnego krytyka literackiego i publicysty (m.in. z lat służby wojskowej 1920–1921), fotografie matki, Stefanii Baczyńskiej, wreszcie zespół 17 fotografii Barbary Drapczyńskiej i jej rodziny.

Krąg bliskich poecie osób jest reprezentowany również w archiwaliach rękopiśmiennych. To m.in. fragmenty publicystyki ojca, listy zrozpaczonej matki „zaraz po wojnie” do przyjaciela syna, Jerzego Andrzejewskiego (zespół 14 listów z lat 1945–1949) oraz do Jarosława Iwaszkiewicza. Niezwykłym świadectwem osobowości przyszłej żony poety jest pamiętnik Basi Drapczyńskiej z letnich miesięcy 1937 roku. Także dokumenty Barbary: paszport z 1936 r., świadectwo szkolne, kenkarta, świadectwo ślubu Baczyńskich (1942), pamiętnik do wpisów, notes, kalendarzyk z 1944 r. i drobne pamiątki (szalik, kosmetyczka), które znalazły się w Muzeum Literatury w 1995 roku w darze rodziny Drapczyńskich (po wystawie Dwie miłości w 1994 r). Uzupełnia je dokumentacja, dotycząca poety, drobne prace o charakterze pamiątkowym (np. druki zakładu poligraficznego ojca Barbary, Ryszarda Drapczyńskiego), czy też związane z okolicznościami śmierci Baczyńskiego i starań o powojenne wydania poezji (fragment korespondencji Anieli Kmity-Piorunowej), wycinki prasowe, dotyczące jego spuścizny rękopiśmiennej i biografii.

W zbiorach Muzeum Literatury znajdują się również unikatowe, konspiracyjne wydania poezji Baczyńskiego: Wiersze wybrane (1942) i Arkusz poetycki nr 1 (1943),publikacje Stefanii Baczyńskiej – podręczniki szkolne oraz przekłady (m.in. Bajki Kryłowa, 1951), a przede wszystkim – prace Stanisława Baczyńskiego. Obejmują one całą twórczość tego wybitnego historyka literatury i publicysty od 1911 do 1939 r., opatrzone często dedykacjami, m.in. dla żony, zaś ostatnia pozycja w jego dorobku, Rzeczywistość i fikcja, z dedykacją „Kochanemu synkowi” (lipiec 1939).

Niezależnie od naukowego opracowania katalogowego spuścizny rękopiśmiennej poety i dokumentów w Dziale Rękopisów, opracowań naukowych fotografii w Dziale Dokumentacji Fotograficznej i prac plastycznych w Dziale Sztuki, archiwum Krzysztofa Kamila Baczyńskiego w Muzeum Literatury jest zdigitalizowane i udostępniane w formie cyfrowej do licznych celów naukowych, popularyzatorskich (konsultacje w wielu projektach zewnętrznych), publikacji. Stanowiło podstawę ikonografii rozdziałów wystawy „Na imię mi było Krzysztof…” i prezentacji w galeriach zbiorów w jej aneksie.